Một vấn đề tâm lý khá phổ biến ở trẻ em hiện nay đó là tự kỷ, nó ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe tinh thần của trẻ. Vậy cách dạy trẻ tự kỷ như thế nào là đúng và hiệu quả nhất?
Cách dạy trẻ tự kỷ hiệu quả: Học nghe
Bước đầu tiên trong cách dạy trẻ tự kỷ (hay còn gọi là cách dạy trẻ rối loạn phổ tự kỷ) thành công đó là học nghe. Vì khi trẻ nghe và hiểu được thì mới có thể phản ứng và giao tiếp với mọi người.
- Thứ nhất, ba me có thể dùng các các hành động như “chạm vào tai” để chỉ trẻ “nghe” và “chạm vào má” để chỉ trẻ “nhìn”, để kích thích sự chú ý của trẻ và bắt đầu có những phản ứng ban đầu.
- Cách dạy trẻ tự kỷ học nghe thứ hai đó là gọi tên trẻ và cố gắng để trẻ có thể hiểu được là ba mẹ đang gọi tên mình. Đây là cách để bắt đầu trò chuyện với trẻ, giúp trẻ tăng phản xạ và nói chuyện lại với mọi người.
Trong quá trình dạy trẻ tự kỷ học nghe, hãy đảm bảo xung quanh có ít tiếng ồn và những thứ có thể làm ba mẹ mất trung khi chơi với trẻ. Và lúc ở cạnh trẻ, ba mẹ hãy nói chuyện với trẻ về thời gian (ví dụ: thời gian ăn, tắm, ngủ) hoặc có thể hát những bài hát nhẹ nhàng lặp lại mỗi ngày.
Khi dạy trẻ tự kỷ học nghe, nên cho trẻ nghe những âm thanh, tiếng động khác nhau. Sử dụng âm thanh và các động tác nhảy múa để tương tác với trẻ dễ dàng hơn. Và nhớ rằng, hãy khuyến khích trẻ lắc lư hoặc nhảy theo những điệu nhạc đó.
Có thể sử dụng những từ như “quá ồn” hoặc “vặn nhỏ đi” khi đã biết được mức độ cảm nhận âm thanh của trẻ. Đồng thời, nên dạy trẻ bắt chước theo những từ đó nếu như trẻ có đủ khả năng nói và nói được những từ như vậy.
Cách dạy trẻ tự kỷ nhìn mặt đối mặt
Cách dạy trẻ tự kỷ hiệu quả thứ hai đó là dạy trẻ cách nhìn mặt đối mặt, cụ thể như sau:
- Ba mẹ hãy xuất hiện ở trước tầm nhìn của trẻ. Có thể dùng những cách như nhìn, lắng nghe, sờ má,…để tương tác với trẻ. Và gọi tên trẻ nếu muốn trẻ nhìn về ba mẹ.
- Sờ má trẻ và quay đầu trẻ về phía ba mẹ một cách từ từ. Chỉ dạy và tập cho trẻ cách nhận biết về mặt, ngón tay, ngón chân bằng các trò chơi hoặc bài hát liên quan đến các bộ phận trên cơ thể.
- Khi quan sát thấy trẻ thích thú với đồ vật nào thì hãy sử dụng đồ vật đó để thu hút sự chú ý trẻ và kích thích phản ứng lại cho trẻ.
- Khi chơi với trẻ cũng như dạy trẻ tự kỷ tập nói, hãy dùng mắt để giao tiếp với trẻ. Nếu trẻ nhìn ba mẹ, có thể đó là dấu hiệu trẻ đang muốn gọi ba mẹ, do đó hãy lại gần và nói chuyện hoặc chơi trò chơi cùng với trẻ.
- Cách dạy trẻ tự kỷ nhìn mặt đối mặt tiếp theo mà ba mẹ có thể áp dụng đó là chơi các trò chơi đuổi bắt hoặc chạy để sử dụng các khẩu lệnh như “chuẩn bị, sẵn sàng” và “chạy” nhằm kích thích trẻ nhìn về phía ba mẹ để nghe các khẩu lệnh và chuẩn bị để chạy.
- Có thể dạy trẻ tự kỷ bằng cách vỗ nhẹ vào vai, tay, lưng của trẻ nhằm thu hút sự chú ý và kích thích cho trẻ phản ứng quay người lại. Và nếu muốn dạy cho trẻ thứ ba mẹ nắm trong tay, hãy lấy nó ra từ đằng sau lưng đưa cho trẻ hoặc xòe bàn tay để chỉ trẻ biết.
Cách dạy trẻ tự kỷ theo cách nhìn mặt đối mặt
Dạy trẻ tự kỷ bằng cách thu hút sự chú ý
Cách dạy trẻ tự kỷ thứ ba cũng hiệu quả không kém đó là thu hút sự chú ý của trẻ bằng một hoặc nhiều trong số những cách sau đây:
- Hãy đánh giá, nhận xét về những điều trẻ đang làm mặc dù ba mẹ có thể sẽ nhận được khá ít các phản ứng của trẻ. Nhưng hãy kiên trì và tiếp tục làm nó vì dần dần trẻ sẽ tiếp thu và có thể phản ứng lại. Bên cạnh đó, ba mẹ có thể khen ngợi và liên hệ với các hành động mà trẻ đang làm.
- Hãy chọn những việc mà ba mẹ cho rằng có thể thu hút sự chú ý của trẻ để thực hiện và làm cho sự xuất hiện của ba mẹ trước mặt trẻ trở nên thú vị hơn. Ba mẹ có thể mang những công việc riêng lại gần trẻ để làm nhằm thu hút sự chú ý của chúng vì đó có thể là những hoạt động lạ mà trẻ chưa nhìn thấy.
- Mỗi lần chơi với trẻ ở ngoài, khi chỉ vào vật nào đó ba mẹ hãy nói với trẻ về nó một cách đơn giản nhất nhằm giúp trẻ hiểu được ý nghĩa của những cử chỉ hoặc hành động đó.
- Nếu thấy trẻ có ý muốn khoe hoặc đưa cho ba mẹ thứ gì đó, hãy thể hiện sự thích thú tò mò và nói một chút về món đồ đó trước khi trả lại cho trẻ. Điều này giúp trẻ cảm thấy được rằng ba mẹ đang quan tâm đến trẻ và chúng sẽ tiếp tục làm những việc tương tự với ba mẹ.
- Có thể dạy trẻ chỉ lại cho người khác về những việc mà trẻ và ba mẹ đã làm cùng nhau. Điều này giúp kích thích nhận thức và tăng sự hoạt bát cho trẻ.
- Khi ở trước mặt trẻ, hãy động viên và khen ngợi con với những người xung quanh về việc mà trẻ đã làm được.
- Có thể dạy trẻ tự kỷ cách khoe một vật gì đó với người khác bằng câu đơn giản như “Khoe ba đi con”.
Bắt chước việc tạo ra âm thanh là cách dạy trẻ tự kỷ hữu hiệu
Một số cách dạy trẻ tự kỷ hữu hiệu bằng việc bắt chước tạo ra âm thanh chính là:
- Đầu tiên dạy trẻ tự kỷ cách lấy hơi bằng các trò chơi như: thổi bong bóng, thổi bóng bay hoặc thổi các mảnh giấy nhỏ.
- Ba mẹ có thể thay đổi hình dạng khuôn mặt bằng các bộ phận trên cơ thể, ví dụ như: chu môi, thè lưỡi, hóp hai má lại,…nhằm khuyến khích trẻ bắt chước theo những hành động đó.
- Ba mẹ có thể dùng các trò chơi âm thanh như con vẹt biết nói, con mèo nói nhại lại theo con người để kích thích sự chú ý của trẻ và giúp trẻ sử dụng giọng nói để chơi các trò chơi đó.
- Ba mẹ hãy sử dụng âm thanh cao, thấp, mạnh mẽ hoặc êm ái khác nhau khi nói chuyện với trẻ. Và sau khi trẻ đã tiếp thu được, ba mẹ hãy bắt chước theo âm thanh, ngữ điệu của trẻ một cách giống nhất có thể nhằm thu hút sự chú ý của trẻ.
Cách dạy trẻ tự kỷ bắt chước tạo ra âm thanh bằng cách lấy hơi
Giúp trẻ tự kỷ hiểu các cử chỉ
Có rất nhiều cách dạy trẻ tự kỷ hiểu các cử chỉ, ba mẹ có thể tham khảo và áp dụng một trong số những cách dưới đây:
- Trong một số tình huống, ba mẹ hãy cố gắng thực hiện một cử chỉ nhiều lần và nhấn mạnh chúng với trẻ.
- Sử dụng và thực hiện các cử chỉ trong sinh hoạt hàng ngày để trẻ tập làm quen và hiểu được nó. Ví dụ như ba mẹ vừa nói “con lại đây” vừa “vẫy tay” và thực hiện chúng nhiều lần trong ngày để trẻ hiểu dần dần.
- Hãy dạy trẻ tự kỷ tập chỉ vào đồ vật khi mà trẻ đã có thể nhìn vào đồ vật đó trong khi ba mẹ đang nói về nó.
- Khi có một vật ở gần trẻ, hãy cố gắng chỉ vào nó và để trẻ nhìn vào vật đó. Tiếp theo, chạm vào và di chuyển nó vừa tầm nhìn của trẻ sao cho trẻ có thể đưa mắt nhìn theo chuyển động của đồ vật đó.
- Một cách dạy trẻ tự kỷ hiểu các cử chỉ khá hay đó là chơi trò chơi xếp hình cùng trẻ. Khi chơi, ba mẹ hãy chỉ cho trẻ miếng ghép đó nên được đặt ở đâu hay mảnh ghép nối tiếp là cái nào. Cụ thể là sử dụng các cụm từ ngắn gọn để hướng dẫn trẻ như: ở chỗ này, ở đây, cái đó, cái này, đặt vào đây,…
- Ba mẹ cần dạy trẻ hoạt động các ngón tay bằng các hoạt động như: bật tắt các công tắc, vẽ trên cát, cầm bút tô màu….
- Khi thấy trẻ muốn lấy vật gì đó, hãy nắm lấy tay đang vươn dài của trẻ và đưa lại gần vật trẻ muốn lấy.
- Cách dạy trẻ tự kỷ lựa chọn thứ mà chúng yêu thích bằng việc đưa hai món ăn, hai loại nước uống, hai loại bánh, hai loại đồ chơi khác nhau lên. Trẻ thích và chỉ vào món nào thì ba mẹ hãy cất món kia đi.
- Khi chơi các trò chơi và dạy trẻ tự kỷ hiểu ý nghĩa của các cử chỉ, ba mẹ hãy nhớ thực hiện từ từ và lần lượt các cử chỉ để trẻ dễ tiếp thu và dần dần hiểu được các cử chỉ hay hành động đó.
Cách dạy trẻ tự kỷ chỉ vào đồ vật mà trẻ nhìn khi ba mẹ đang nói về nó
Dạy trẻ tự kỷ thể hiện bằng mọi cách
Một trong những cách dạy trẻ tự kỷ cần sự kiên trì và nỗ lực rất nhiều chính là ba mẹ cần dạy trẻ bằng mọi cách có thể, cụ thể là:
- Hãy thể hiện cử chỉ, cảm xúc của ba mẹ thật phóng đại mà đối với người bình thường thì rất lố, ví dụ như: vô cùng ngạc nhiên, vui vẻ đến mức nhảy tưng lên hoặc la lớn hoặc là rất buồn bã để cho trẻ nhìn thấy.
- Nếu trẻ có thể nghe và hiểu một vài câu đơn giản thì hãy nói “Nào, nhìn mặt mẹ nào con” và giải thích cho bé hiểu ý nghĩa các biểu hiện trên gương mặt ba mẹ.
- Hãy cùng trẻ nhìn vào gương và thực hiện các cử chỉ làm biến đổi khuôn mặt như: chu môi, hóp má,…và hướng dẫn cho trẻ thực hiện theo.
- Một cách dạy trẻ tự kỷ hiểu được các biểu cảm, cảm xúc trên gương mặt đó là dùng các bức hình có biểu cảm khác nhau và hỏi rằng “đâu là khuôn mặt vui vẻ” “đâu là khuôn mặt buồn bã hả con”. Có thể đặt chúng xung quanh trẻ, để trẻ nhìn thấy liên tục giúp hình thành nhận thức và nhớ lâu hơn.
Cách dạy trẻ tự kỷ học các từ và ý nghĩa
Khi đã dạy trẻ tự kỷ hiểu được các cử chỉ hành động đơn giản, sau đó bạn nên hướng dẫn bé các từ và ý nghĩa của từ. Có một số cách dạy trẻ tự kỷ học từ như sau:
- Một trong số những cách dạy trẻ tự kỷ tập nói đó là dạy trẻ học từ mới từ những điều mà trẻ thích thú và quan tâm. Ví dụ như, nếu trẻ thích chơi đồ chơi, ba mẹ có thể dạy trẻ từ vựng về màu của các đồ chơi đó.
- Thêm từ khi trẻ đang nói về điều gì đó. Ví dụ khi trẻ nói “ăn” ba mẹ có thể nói “ăn cơm” hoặc “con ăn cơm”. Việc thêm từ như vậy sẽ giúp trẻ học thêm được nhiều cụm từ và tăng khả năng ghép từ lại với nhau và giúp việc dạy trẻ tự kỷ tập nói tốt hơn.
- Ba mẹ hãy dạy trẻ nói “không” nếu trẻ không thích hoặc không muốn điều gì đó, điều này giúp trẻ tự tin để thể hiện mong muốn của mình.
- Nên khuyến khích và dạy trẻ nói một số từ như “thêm nữa” “một lần nữa” để giúp trẻ thể hiện yêu cầu của trẻ trong nhiều tình huống như: trẻ muốn thêm đồ ăn, trẻ muốn chơi tiếp,…Ba mẹ có thể nói những từ đó nhiều lần khi chơi cùng trẻ để trẻ nhớ và hiểu được chúng.
Cách dạy trẻ tự kỷ học các từ chỉ màu sắc khi chơi trò chơi
Cách dạy trẻ tự kỷ sử dụng từ ngữ nhiều hơn ký hiệu
Một trong số những cách dạy trẻ tự kỷ quan trọng mà ba mẹ cần chú ý đó là dạy trẻ sử dụng từ ngữ nhiều hơn thay vì ký hiệu. Các kí hiệu đó có thể là “lắc đầu” thay vì nói “không”, chỉ vào đồ vật thay vì nói tên đồ vật đó,…
Khi trẻ gọi tên thứ gì đó hãy lại gần trẻ và phản ứng như là trẻ đang nói chuyện với ba mẹ. Sau đó, cầm vật đó lên để trẻ nhìn thấy cả đồ vật và gương mặt ba mẹ đồng thời nhắc lại tên của vật đó.
Hãy khuyến khích trẻ sử dụng lời nói thay vì các cử chỉ, kí hiệu (đã lấy ví dụ ở trên) bằng cách khi thực hiện hành động gì đó hãy nói tên của chúng. Ví dụ, khi đang đi bộ cùng trẻ hãy nói “đi”, khi ăn cơm hãy nói “ăn”,…Khi nói những từ này lặp lại đủ nhiều, trẻ sẽ hiểu và tập nói theo ba mẹ.
>>> 8 dấu hiệu nhận biết trẻ tự kỷ
>>> Phát hiện đột biến gen gây tăng nguy cơ tự kỷ trên trẻ em Việt Nam